Manastırlı İsmail Hakkı

Manastırlı İsmail Hakkı (d. 1846, Manastır, Makedonya Cumhuriyeti – v. 5 Aralık 1912, İstanbul), fıkıh ve tefsir alimi, mutasavvıf, yazar.

Son devir Osmanlı âlimlerinden olan Manastırlı İsmail Hakkı Efendi, 1263 (1846) yılında, bugün Makedonya Cumhuriyeti sınırları içinde bulunan Manastır’da doğmuştur. İlk öğrenimini burada tamamladıktan sonra İstanbul’a gelmiş ve eğitimine burada devam etmiştir. Mustafa Şevket Efendi’den Arapça okuyan Manastırlı, Tikveşli Yusuf Ziyâeddin Efendi’den de İslâmî ilimleri tahsil etmiş ve icâzet almıştır.(1)

Güçlü bir hitabete sahip olan Manastırlı İsmail Hakkı, 1874 yılında Dolmabahçe Camii kürsü hoca- lığına atanmıştır. Daha sonra sırasıyla İstanbul’un büyük camilerinde vaazlar vermeye başlamıştır. (2) Vaazları insanlar tarafından büyük beğeni toplamıştır. Kendisi aynı zamanda, Mekteb-i Hukuk’ta fıkıh, Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyun’da ve Askerî Tıbbiye’de akaid, Eyüp Askerî Rüşdiyesi’nde de Arapça dersleri okutmuştur. 1899 yılında İstanbul Dârülfünunu’nda (bugünkü adıyla İstanbul Üniversitesi) usûl-i fıkıh ve tefsir hocalığı yapmıştır.

M. İsmail Hakkı, yirmi dört yıl süren mü- derrislik hayatında önemli başarılar elde etmiştir. Bu başarıları neticesinde, dördüncü rütbeden Osmanlı nişanı ile ödüllendirilmiştir. (3) 16 Aralık 1908’de siya- setle uğraşmaya başlayan ve Meclis-i A’yân üyeliği- ne seçilen Manastırlı İsmail Hakkı, devrin padişahı Sultan Reşad’la Rumeli seferine çıkmıştır. Bu tarih- ten yaklaşık dört yıl sonra, 25 Zilhicce 1330’da (5 Aralık 1912) vefat etmiş ve cenazesi Fatih Camii haziresine defnedilmiştir. (4)

Arapça, Farsça ve Bulgarca olmak üzere üç dil bilen Manastırlı İsmail Hakkı, zengin bir kültü- re ve büyük bir ilmî birikime sahipti. Mehmed Âkif Ersoy‘un Manastırlı hakkında söyledikleri bu gerçeğe işaret etmektedir. Mehmed Âkif onun, son dönem âlimlerinin en büyüklerinden, o muhitin en bilgili ve fâzıl kimselerinden olduğunu bildirmektedir. (5)

Arapça, Farsça ve Bulgarca olmak üzere üç dil bilen Manastırlı İsmail Hakkı, zengin bir kültü- re ve büyük bir ilmî birikime sahipti. Mehmed Âkif Ersoy’un Manastırlı hakkında söyledikleri bu gerçeğe işaret etmektedir. Mehmed Âkif onun, son dönem âlimlerinin en büyüklerinden, o muhitin en bilgili ve fâzıl kimselerinden olduğunu bildirmektedir. (6)

İsmail Hakkı Efendi, sahip olduğu ilim ve kültüre paralel olarak dil, akaid, fıkıh, tefsir, vaaz, biyografi gibi konularda eserler telif etmiştir. Batılı azarların İslâm dinine yönelttiği eleştirilere cevap vermeye çalışmıştır. Devrin önde gelen gazete ve mecmualarında yazılar yazmıştır. Bu yazıların bir kısmı Müslümanların günlük hayatları hakkında, bir kısmı ise devleti ve ümmeti ilgilendiren genel problemler ve bunlara dair çözüm yolları hakkındadır.

Manastırlı’nın hem eserleri hem de kürsüdeki vaazları halk tarafından beğenilmiş, dikkate alınmıştır. Kendisi, halk arasında olduğu gibi devrin ilim adamları arasında da itibar görmüştür. Eserlerinde- ki fikirleri değerlendirilmiş ve benimsenmiştir.

Hazrete olan bu ilgi ve şahsına verilen bu değer, vefatında da kendisini göstermiştir. Vefat ettiği vakit, zamanın önde gelen gazete ve dergilerinde hakkında çeşitli yazılar yazılmıştır.

Manastırlı İsmail Hakkı Hazretlerinin Eserleri

Manastırlı İsmail Hakkı Efendi’nin, altmış altı yıllık ömrüne büyüklü küçüklü on sekiz eser sığdırmıştır. Eserlerinin bazıları şunlardır.

Tercümetü’r-Risâleti’l- Hamidiyye (İstanbul 1307-1308);
Ahkâm-ı Şehr-i Siyam (İstanbul 1309);
Mevâhibü’r-Rahman (İstan- bul 1310);
Metâlib-i İrfâniyye ve İzâhât-ı Núniyye (İstanbul 1312);
Vesâilü’l-Felâh fi Mesâili’n-Nikah (İstanbul 1313);
Mevâidü’l-İn’âm fi Akâidi’l-İslâm (İstanbul 1314);
Tefsîr-i Sûre-i Yâsîn (İstanbul 1316);
Telhîsü’l-Kelâm (İstanbul 1324);
Mevâiz (İs- tanbul 1324);
Şerhu’s-Sadr bi-Fezâili Leyleti’l-Kadr (yayına hazırladığımız bu eser, İstanbul 1325);
Kitâbü’l-Vesâyâ ve’l-Ferâiz (İstanbul 1325);
Koso- va Sahrası Mev’izası (Selânik 1327);
Usûl-i Fıkıh (Istanbul 1328);
Hak ve Hakikat (Istanbul 1329);
Mebâdi-i Fârisî; Füyüzâtü’l-Meliki’l-Allâm, Şerhu Miyari’l-Adále. (7)

1 [Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333, 1/201].

2 [Ali Duman, “Fikih ve Siyaset Arasında İçtihat: Manastırlı İsmaîl Hakkı’nın Gözünden II. Meşrutiyet Döneminde İçtihat’a Bir Bakış”, Bilimname, 2/5, Kayseri, 2004, s. 78].

3 M. İsmail Hakkı, sahip olduğu ilim ve ültüre paralel olarak dil, akaid, fikih, tefsir, vaaz, biyografi gibi konularda eserler telif etmiştir. Batılı azarların İslâm dinine yönelttiği eleştirilere cevap.

4 [Salih Sabri Yavuz, “Manastırlı İsmail Hakkı”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi (DIA), 27/563].

5 [Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü’l-Ârifin (nşr. Kilisli Muallim Rifat – İbnü’l-Emin Mahmud Kemal), 3. bs., Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı, 1951, 1/222-223].

6 [Ismail Kara, Din ile Modernleşme Arasında, 2. bs., İstan- but: Dergah Yayınları, 2005, s. 205].

7 [Salih Sabri Yavuz, “Manastırlı İsmail Hakkı”, DIA, 27/564].

Manastırlı İsmail Hakkı
Biyografi
Muhabbet Pınarı webitesine teşekkür ederiz.