Cahit Sıtkı Tarancı

Cahit Sıtkı Tarancı (d. 4 Ekim 1910, Diyarbakır – ö. 13 Ekim 1956, Viyana, Avusturya), Türk şair, yazar ve çevirmen.

Cumhuriyet dönemi Türk şiirinin özellikle “Otuz Beş Yaş” şiiriyle özdeşleşen, önde gelen şairlerinden biridir.

4 Ekim 1910 tarihinde Diyarbakır’ın Cami Kebir Mahallesi’nde günümüzde müze olarak kullanılan evde, Arife Hanım ile Diyarbakır’da ticaret ve ziraatle uğraşan Pirinççizadeler ailesinden Bekir Sıtkı Beyin ilk çocukları olarak dünyaya geldi. Tarancı’ya ailesi tarafından ilk olarak büyükbabasının adı olan “Hüseyin Cahit” ismi verildi.

Tarancı Ailesi, o dönem pirinç ziraati ve ticaretle uğraştıkları için “Pirinççizadeler” diye bilinmekteydi. Tarancı Ailesi Diyarbakır’ın köklü ve soylu ailelerinden biridir. Cahit Sıtkı Tarancı’nın amcası Arif Efendi, Diyarbakır’da belediye reisliği yapmış ve I. Meşrutiyet’in ilanından sonra Diyarbakır’dan vekil olarak seçilmiştir. Arif Efendi’nin oğlu Feyzi Bey de cumhuriyetin ilk yıllarında Diyarbakır mebusu olarak meclise girmiş ve Fethi Okyar kabinesinde görev almıştır. Fevzi Bey’in oğlu Vefik Pirinççioğlu da vekil seçildikten sonra 27 ve 28. Türkiye Hükûmeti’nde sırasıyla içişleri ve devlet bakanlığı görevlerinde bulunmuştur.

Hüseyin Cahit (Cahit Sıtkı), ilkokulu Diyarbakır Nümune-i Terakkî-i Hamidî Mekteb-i İptidâî’sinde okuyan, Sonraki yıl Mekteb-i Sultani’nin iptidai kısmına gönderildi. Bu okuldan “üstün başarı” ile mezun oldu. Orta öğrenim için Kadıköy Fransız Saint Joseph Lisesi’ne devam eden, lise yıllarında şiir yazmaya başlayan Tarancı, 1931’de Galatasaray Lisesi’nden mezun oldu.

Tarancı, şiir yazmaya lise öğrencisi iken başladı. Hafta sonu tatillerini dayısı Nafia Vekili Feyzi Bey’in evinde, yaz tatillerini memleketi Diyarbakır’da geçirirdi.

1931’de Galatasaray Lisesi’nden mezun oldu ve Yıldız’daki Mülkiye Mektebi’ne yatılı olarak başladı.

İlk şiir kitabı “Ömrümde Sükut” 1933’te yayımladı

Tarancı’nın ilk eserleri, Galatasaray Lisesi’nin çıkardığı “Akademi” ile dönemin ünlü “Servet-i Fünun” dergilerinde yayımlandı. Fransızca’yı ilerleterek, Stephane Mallarme, Charles Baudelaire ve Arthur Rimbaud gibi Fransız şairlerin eserlerini okumaya başlayan şair, “Garip” akımından etkilendi ve bu dönem serbest şiir denemeleri yaptı.

Cumhuriyet döneminin önemli şair ve yazarlarından Ziya Osman Saba ile 1928’de tanışarak yakın dost olan Tarancı ile Saba arasında Türk edebiyatını etkileyen yazışmalar, Tarancı’nın vefatına dek sürdü.

Cahit Sıtkı Tarancı, 1931’de girdiği Mülkiye Mektebi’nden ikinci senenin sonunda atılınca, eğitimine Yüksek Ticaret Okulu’nda devam etti ancak memuriyet sınavını kazanıp Sümerbank’ta çalışmaya başlayınca bu okuldan da ayrıldı.

“Ömrümde Sükut” adlı ilk şiir kitabını 1933’te Mülkiye Mektebi’ndeyken yayımlayan Tarancı, Karabük’e atanınca Sümerbank’taki memuriyetten ayrıldı ve öykülerini yayımladığı Cumhuriyet gazetesinde çalışmalarını sürdürdü.

Aynı yıllarda Peyami Safa ile tanışan usta şair, Cumhuriyet gazetesi sahipleri Nadir Nadi ve Doğan Nadi’nin desteğiyle üniversite öğrenimini tamamlamak üzere Paris’e gitti. Paris Radyosu’nda Türkçe yayınlar spikerliği de yapan Tarancı, 1938-1940’ta Sciences Politiques’te yüksek lisans yaptı ve Paris’teki yaşamı sırasında Oktay Rıfat ile tanıştı.

“Otuz Beş Yaş” ile birinci oldu

İkinci Dünya Savaşı’nın başlamasıyla arkadaşlarıyla birlikte Paris’ten bisikletle kaçan Tarancı, günlerce süren yolculuğun ardından Lyon üzerinden İsviçre’ye, oradan da trenle Türkiye’ye ulaştı.

Tarancı, 1941-1943’te Balıkesir’in Burhaniye ilçesinde yaptığı vatani görevi sırasında Türk şiirinin önemli örneklerinden biri olan “Haydi Abbas” eserini kaleme aldı.

Askerliğinin ardından İstanbul’a yerleşen ailesinin yanına gelen Tarancı, kısa bir süre babasının iş yerinde çalıştı. Cahit Sıtkı Tarancı, daha sonra Ankara’ya taşınarak, Anadolu Ajansı’nda ve Çalışma Bakanlığı’nda görev yaptı.

Türk şiirinin klasikleri arasına giren “Otuz Beş Yaş” şiiriyle 1946’da Cumhuriyet Halk Partisi’nin düzenlediği şiir yarışmasında birincilik elde eden şair, 1951’de Cavidan Tınaz ile evlendi.

Cahit Sıtkı, şiir yazmanın hayatının en büyük amacı haline gelişini, “Sanat, şiir benim için bir teselli vesilesi, bir kurtuluş kapısıdır… Ona dört elle sarılmaklığım tabii bir neticedir. Tutunduğum yegane dal…” sözleriyle anlatmıştı.

Evlendikten sonra yazdığı şiirlerini “Düşten Güzel” adlı kitapta bir araya getiren Tarancı, eşinden ayrıldığı 1954’te kalp rahatsızlığından dolayı kriz geçirince hastaneye kaldırıldı.

Cahit Sıtkı, daha sonra sağ tarafından felç geçirerek konuşma yetisini kaybetti, İstanbul ve Ankara’da çeşitli hastanelerde tedavi gördü.

Yaklaşık bir yıl kadar da Diyarbakır’daki baba evinde bakılan, tedavi için devlet tarafından 1956’da Avrupa’ya götürülen Cahit Sıtkı, zatülcenp olarak bilinen akciğer zarı iltihaplanması hastalığına yakalanarak 13 Ekim 1956’da Viyana’da vefat etti.

Hayatını kaybettiğinde “yolun yarısı” dediği 35 yaşını henüz 11 yıl geçirmiş olan şairin cenazesi Ankara’da Cebeci Asri Mezarlığı’na defnedildi.

Cahit Sıtkı Tarancı’nın ailesinin Diyarbakır’daki evi 1973’te “Cahit Sıtkı Müze Evi” olarak da ziyarete açıldı.

Kitaplarında yayınlanmayan eserler ve kendisi için yazılanlar “Sonrası” adlı kitapta toplandı

Tarancı’nın, “Şiir, ulaşmak istediğim esas mefkuredir. Şekilsizlik içinde güzellik avına çıkanlar, kendi kendilerini avutmaktan başka bir şey yapmazlar. Şiirdeki esas rol, kelimelerin istifidir.” açıklamaları uzun yıllar edebiyat dünyasında merak uyandırdı.

Eserlerinde genellikle açık ve sade bir üslup kullandığı yaşamı boyunca birçok esere imza atan Tarancı, 1933’te “Ömrümde Sükut”, 1946’da “Otuz Beş Yaş”, 1952’de “Düşten Güzel” adlı kitapları okuyucuyla buluşturdu.

Tarancı’nın vefatından sonra, kitaplarında olmayan şiirler, şiir çevirileri ve kendisi için yazılanlar “Sonrası” adlı kitapta toplanarak 1957’de yayımlandı. Arkadaşı Ziya Osman Saba’ya yazdığı mektuplar da aynı yıl, “Ziya’ya Mektuplar” adlı kitapta toplandı.

Gazetelerde çıkan 22 öyküsü ise Selahattin Öner tarafından 1976’da “Cahit Sıtkı Tarancı’nın Hikayeciliği ve Hikayeleri” adlı eserde bir araya getirildi. Daha sonra usta şairin vefatının 50. yılında gazetelerde çıkan öykülerinin önemli bir kısmı Can Yayınları tarafından “Gün Eksilmesin Penceremden” başlığıyla edebiyatseverlerin beğenisine sunuldu.

Usta şair, “Sanat için sanat” ilkesiyle yazdığı şiirlerinde, yaşama sevinci, aşk gibi konuların yanı sıra ölüm temasına fazlaca yer verirken yalnızlık ve çocukluğuna duyduğu özlemi de şiirlerinde ele aldı. “Yaş 35” şiirinin yanı sıra edebiyat dünyasında ilgi uyandıran “Memleket İsterim” adlı ünlü eserini de 1946’da kaleme alan usta şair, bu eserinde ise barış, sevgi ve huzur dolu bir memleket isteğini anlattı.

“Varlık”, “Kültür Haftası”, “Yücel”, “İnsan”, “Ülkü” ve “Pınar” dergilerinde eserleri yayımlanan ve şiirin kelimelerle güzel şekiller kurma sanatı olduğunu belirten Tarancı, edebiyat tarihçileri ve araştırmacıları tarafından Türk edebiyatında “saf şiir” anlayışının önemli temsilcilerinden biri olarak görüldü.

Usta şairin yaşamı boyunca kaleme aldığı şiirlerden bazıları şöyle:

“Abbas”, “Aşk Vakti”, “Batan Gemi”, “Ben Aşk Adamıyım”, “Bir Umut”, “Bir Kapı Açıp Gitsem”, “Bugün Hava Güzel”, “Can Yoldaşı”, “Çilingir Sonrası”, “Gidiyorum”, “Hatıralar”, “Hepimize Dair”, “İlk Aşklar”, “İki Ses”, “Gündüz”, “Her Günkü Ölüm” ve “Gün Eksilmesin Penceremden.”